De oorlog in Oekraïne kan nu reeds contaminatierisico’s van een ongekende omvang opleveren. Het oosten is veranderd in een pokdalig landschap dat duidelijk maakt dat er zeer veel granaten en bommen over en weer zijn afgevuurd. In het Midden Oosten vliegen de apeneieren de mensen om de oren en Taiwan dreigt over vijf jaar een spannend toneel te worden. Wat zit er in die springstoffen?
Moderne springstoffen zijn ietsjes anders van samenstelling dan die van een paar eeuwen geleden. Buskruit werd in de tijd van ‘bommen Berend’* vroeger gemaakt van Kalium nitraat, zwavel en houtskool. Allemaal redelijk onschuldige stofjes.  (* dit was de bisschop van Münster die in 1672 de stad Groningen belegerde)

Dit is het reept voor diegenen die historisch wapentuig willen gaan fabriceren:
KNO₃     75%
S              15%
C             10%

Moderne oorlogschemie, lekker op ons bord
De tegenwoordige springstoffen zijn veel effectiever in destructiekracht, ook wel brisantie genoemd en milieuvervuiling.
TNT, trotyl ofwel trinitrotolueen bijvoorbeeld bevat al een zeer giftige tolueenverbinding. Dit is een giftige stof dat in 1891 ontdekt word.
Dynamiet is in feite kiezelgoer waarin nitroglycerine is opgenomen om spontane ontploffingen te voorkomen. Nitroglycerine wordt gemaakt uit glycerol en nitreerzuur. Dat laatste is een mengsel van geconcentreerd salpeterzuur en geconcentreerd zwavelzuur. De reactie is een gewone verestering tussen een alcohol en salpeterzuur, waarbij het zwavelzuur dient om het water dat bij deze condensatiereactie ontstaat, te binden. Het evenwicht verschuift naar rechts en de vorming van nitroglycerine is een feit. Een vloeistof dat bij geringe schokjes al kan exploderen.
Voor de ontsteking werden vroeger veel kwikverbindingen gebruikt. Knalkwik of kwikfulminaat genoemd. Tot op de dag van heden worden deze stoffen gebruikt. Als kwik in tijden van oorlog schaars wordt, kan men uitwijken naar lood- of zilverazide dat net als kwikfulminaat erg explosief is.
Semtex is een kneedbare springstof dat in Tsjechië gemaakt wordt. Het is vaak oranje gekleurd en vormt een vettige plastic achtige substantie. De werkzame stof kan hexogeen of pentriet zijn wanneer het in respectievelijk de VS of Frankrijk gemaakt is.  Het wordt veel gebruikt om gebouwen op te blazen.

Veel combinaties van deze soorten springstof zijn tegenwoordig in gebruik.

De risico’s van een moderne oorlog
Nitraten, tolueen, zware metalen en met name kwikverbindingen vormen de klassieke slagveld vervuilingen.
Bij inzet van kernwapens vormt de straling als gevolg van radioactieve neerslag een risico.
Daarnaast leveren de brandstoffen en smeermiddelen van militaire voertuigen een aanzienlijke vervuiling op. Op het slagveld wordt niet gekeken of er iets gemorst is. Pcb’s en MOAH besmettingen zijn makkelijk aantoonbaar.

Welke risicoproducten?
Iedere QA manager moet zelf een inschatting maken van het risico dat een bepaalde grondstof met zich mee kan brengen. Daarom is een goede leverancier beoordeling belangrijk. De oorsprong van het product moet absoluut bekend zijn.

Deze producten moeten grondig gecontroleerd worden:
Granen, zoals tarwe, maïs en soja
Zonnebloempitten
Pluimvee en eieren
Vlees en melk
Spijsolie
Groenten en fruit.

Welke aanvullende beheersmaatregelen kunnen we nemen?
Leveranciersbeoordelingen opnieuw uitvoeren.
Pesticide en zware metalen screening vragen bij de leverancier of zelf laten uitvoeren.
Een radioactiviteit meter aanschaffen.

Meer weten over radioactiviteit?
Dit wordt behandeld én gedemonstreerd in de opleiding QA professional plus opleiding op 28 en 29 november 2024 in de Van Nelle Fabriek.